Pangginaan Basa Jawi ingkang Sae wonten Laladan Kampus

PANGGINAAN BASA JAWI INGKANG SAE WONTEN LALADAN KAMPUS UGI SAKIWA TENGENIPUN

Dhasaring Pirembagan
Kita dados tiyang wonten tanah Jawi kedah gesang njawani. Gesang ing saktengahing budaya ingkang maneka warnanipun, ingkang taksih kenthel amargi turun temurun saking jaman kepungkur, jaman nenek moyangipun. Saking budaya kasebat ngemu unsur – unsur ingkang nyebar ugi wonten kaitanipun kaliyan sosial masyarakat. Unsur – unsur kebudayaan isi pokokipun wonten kesenian, sistem teknologi dan peralatan, sistem organisasi masyarakat, bahasa, sistem mata pencaharian hidup dan sistem ekonomi, sistem pengetahuan, dan sistem religi. Basa salah satunggaling unsur budaya ingkang dipunpanggihi wonten gesangipun sadinten – dinten.
Sesrawungan wonten masyarakat Jawa kedah ngginakaken basa Jawi ingkang sae ugi trep. Boten namung basa kemawon ingkang kedah leres, ananging tindak tanduk subasita inggih kedah sae. Menika ingkang nunjukaken masyarakat Jawi ingkang dipuntepang masyarakat berbudaya. Tatanan ngenani babagan basa kasebat unggah – ungguh basa utawi tata krama. Unggah – ungguh basa inggih punika adat sopan santun, tata krama, tata susila ngginakaken basa Jawi. Wonten unggah – ungguh basa ugi ngemu tingkat tutur. Ananging jaman sakmenika kathah tiyang utaminipun mahasiswa ingkang unggah ungguh basanipun wiwit pudar.
Lajeng kedah kadospundi? Wonten essay menika, kula badhe ngrembag babagan pangginaan basa Jawi ingkang sae wonten ing laladan kampus ugi sakiwa tengenipun. Boten namung unggah – ungguh basanipun, ananging ugi ngrembang unggah – ungguh subasita wonten laladan kampus.



Pirembagan
Ngrembag babagan kampus boten tebih saking mahasiswa. Utaminipun mahasiswa saking jurusan pendidikan bahasa daerah (Jawa). Unggah – ungguh basa sejatosipun langkung dipunwigatosaken. Amargi wonten laladan kampus, mahasiswa kathah sosialisasi kaliyan kancanipun, dosen, utawi tiyang sanes ing sakiwa tengenipun.
Miturut buku Etika Jawa dening Drs. H. Sarjana Hadiatmaja pangginaan unggah – ungguh basa sampun ngalami ewah - ewahan saksampunipun jaman kemerdekaan. Rikala taun 1950-an wonten abahan Basa Jawa Dipa ingkang atur pamanggih dhumateng tiyang Jawa ngginakaken setunggal tingkat basa kemawon, inggih punika basa ngoko. Ananging sakmenika wonten tiga tataran basa, inggih punika basa ngoko, basa krama, ugi basa madya. Basa ngoko biyasanipun dipunginakaken kaliyan tiyang ingkang saprantaran utawi ingkang sampun raket. Kadosta kaliyan kancanipun, saged ngangge ngoko lugu menapa ngoko alus gumantung konten pamicara. Tuladhanipun pacelathon ingkang ngginakaken ngoko lugu, “kowe mau isuk wis sarapan apa durung?” menika ngginakaken tembung sarapan ugi saged dipungantos dados tembung “mangan”, ananging kirang trep bilih digantos “mbadog”, amargi mbadog menika kirang sae.
Dhiskusi bab basa krama, kedah ngginakaken basa ingkang sae menawi ngendika kaliyan tiyang ingkang langkung sepuh. Wonten kampus umumipun ngangge basa krama kaliyan bapak/ibu dosen utawi kaliyan kakak tingkat. Unggah – ungguh basa kaliyan dosen menika inggih wigati dipungatekaken. Amargi taksih kathah mahasiswa ingkang lepat anggenipun matur, tuladhanipun nalika sowan wonten kantor jurusan. Menawi sowan wonten kantor jurusan wonten sawetara perkara ingkang kedah dipunngerteni. Menawi badhe kepanggih kaliyan bapak/ibu dosen nalika sampun mlebet kantor jurusan lajeng maringi ngertos menapa perlunipun. Anggenipun matur kedah sae, panginaan tembung – tembung ugi kedah dipunmengerteni, kadosta niki kedahipun menika, napa kedahipun menapa, nek kedahipun menawi, empun kedahipun sampun, lan sakpanunggalanipun. Tuladhanipun “Nuwun sewu bapak, kula badhe sowan Ibu ...” langkung sae menawi astanipun ngapurancang kaliyan badanipun radi mbungkuk. Kenapa kita kedah ngginakaken basa Jawi ingkang sae kaliyan dosen? Amargi kita sedaya dados tiyang ingkang langkung enom kedah ngormati tiyang ingkang langkung sepuh. Ngginakaken basa Jawi menika nunjukaken pakurmatan dhumateng tiyang ingkang langkung sepuh, nunjukken bilih kita ngajeni ugi nggadhahi sopan santun dhumateng sanesipun.
Sanesipun inggih punika tata cara nalika badhe SMS dosen. Mahasiswa asring ngentunaken SMS dhumateng dosen ngangge basa ingkang kirang sopan. Kadosta ngginakaken basa “alay” ingkang asring dipunginakaken para mudha mudhi jaman sakmenika, ngginakaken singkatan ingkang boten lazim ( menawi wonten basa Indonesia iya dipunsingkat y, otw, stw, dll ). Menawi badhe SMS dosen kedah mirengaken pinten – pinten perkawis, yaiku dipunwiwiti salam ugi sapaan, kadosta sugeng enjing, sugeng siyang, Assalamualaikum, utawi salam sanesipun. Nyebataken identitas, amargi dosen boten nyimpen sedaya nomor telepon mahasiswa, tuladhanipun : Kula Andi Bramantyo saking PBD D 2016. Nyerat kabetahan kanthi cekak aos, ampun ngantos damel bingung ( dinten menika kula badhe nyuwun tapak asma ibu, menapa ibu sakmenika wonten kampus? ). Ngucapaken pangapunten kangge nunjukaken kandhapan manah, ndadosaken kaurmatan amargi mekewedi wancinipun, ngginakaken tembung pangapunten wonten wiwitan utawi pungkasan. Pungkasi kanthi ucapan matur nuwun. Tuladhanipun ngintun SMS kangge dosen : “Sugeng enjing bapak. Kula Susanti Handayani saking PBD E 2016. Nyuwun pangapunten saderengipun, menapa bapak sakmenika wonten jurusan? Amargi kula badhe nyaosaken undangan kangge bapak. Matur nuwun.” Sakbotenipun kados menika unggah – ungguh nalika badhe SMS bapak/ibu.
Miturut paribasan Jawi “Ajining diri saka lathi. Ajining raga saka busana. Ajining awak saka tumindak.” Wonten paribasan kasebat nuduhaken bilih saben tembung ingkang medal saking lesan kita kedah dipuntanggeljawabaken. Amargi menika nyerminaken dhiri kita.
Ananging pangginaan basa Jawi ingkang sae wiwit pudar, amargi kathah tiyang enom ingkang langkung ngginakaken basa Indonesia wonten sadinten – dinten. Padahal basa Jawi wigati kangge nglestantunaken budaya Jawi. Ngginakaken basa Jawi ingkang sae, wiwit saking gesangipun piyambak – piyambak, wonten laladan kampus ndadosaken kita tiyang Jawi ingkang nggadhahi unggah – ungguh subasita.
Dudutan
Perkembangan jaman ingkang ewah - ewahan kaliyan arus globalisasi ndadosaken kabudayan Jawi ndherek ewah, ugi babagan basa. Basa Jawi ingkang dadosaken jati dhiri kita dados tiyang Jawi.
Basa Jawi menika langkung awrat menawi dereng terbiyasa ngginakaken, ananging menika kabudayan kita. Ampun ngantos kita dados tiyang Jawi ingkang ical Jawanipun. Menapa malih basa Jawi ngantos dipunrebat negara sanesipun. Kita ingkang dados generasi enom ingkang berbudaya kedah nglestantunaken kaliyan mempraktekkan wonten gesangipun sadinten – dinten. Boten usah isin menawi ngangge basa Jawi. Mbasi basa Jawi menika boten gampil kedah teliti, ananging kita sedaya wonten mriki saweg ngangsu kawruh babagan kabudayan.
Kadospundi tiyang kedah ngginakaken maneka warni basa, sejatosipun boten saged dipuntata ugi ditentukaken dening teori basa, amargi sedayanipun miturut dhumateng hubungan kalih tiyang, akrab menapa botenipun. Ananging ingkang utami kedah dipuneling inggih punika upados tiyangipun kangge sami bektos ngurmati ugi njagi gemah ripahing supados sesrawunganipun saged mlampah kanthi sae boten wonten ngraos sakit manah ugi sanesipun.

DAFTAR PUSTAKA

Hadiatmaja, Sarjana . 2011 . Etika Jawa . Yogyakarta: Grafika Indah.

Universitas Negeri Yogyakarta . 2016 . Panduan & Pelatihan Teknologi Informasi dan Komunikasi (TIK) . Yogyakarta: UNY

www.hipwee.com